Kadında üreme fizyolojisi erkekten çok farklıdır. Erkekte gençlik yıllarında başlayan sperm yapımı, yaşamı bitene kadar devam eder. Erkeklerde 40 ile 50’li yaşlarda spermlerin sayı ve kalitesinde bir miktar düşüş olması haricinde önemli değişiklikler olmaz.

Ancak kadında ise durum oldukça farklıdır. Anne karnında kız bebek büyürken, oluşan yumurtalık dokusunun içerisine yaşam boyu kullanacağı yumurtalar yerleşir. Doğduktan sonra yaşamın hiçbir döneminde bir kadın yeni yumurta yapamaz. Ancak yumurtalıkta doğuştan var olan yumurtaları yani ovarian rezervi kullanabilir. Bu sebeple kadının yaşı ilerledikçe yumurta sayısı azalır ve ilaveten yumurta kalitesi de gitgide düşer.

Yumurtalık rezervi sayı hakkında bilgi veririken, yumurtanın kaliteli olması kadının yaşı ile bağlantılıdır. Yirmili yaşlar en sağlıklı yumurtaların üretildiği yaşlar iken, sağlıksız yumurta üretme  oranı 36 ve 38 yaşında %50’ler civarında,  40 yaşında %60, 42 ve 43 yaşlarında ise yüzde 70-75’lere kadar yükselmektedir.  

Yumurtalıklar içerisinde bulunan yumurta sayısı, yani over rezervi aynı yaşta olan kadınlarda kişiden kişiye farklılık gösterebilir.

Yumurtalık Rezervi Nedir ve Neden Önemlidir?

Yumurtalık rezervi bir kadının yumurtalıklarında yer alan yumurta sayısı olarak tanımlanabilir. Kadının çoklu yumurta üretme kapasitesi olarak ta açıklanabilir. Her ay bir kadında yumurtlanacak yumurta üretilirken yanında belli sayıda yumurta da kaybedilmektedir.

Her kadın yumurtalık rezervi nispetinde her ay yumurta kaybı yaşamaktadır. Ardından bir sonraki ay yumurtalık yüzeyine yeni yumurtalar gelmekte ve yine bir adet döngüsü başlamaktadır. İşte biz kadında yumurtalık rezervini, ultrasonografi sırasında yüzeyde görünen antral follikül dediğimiz 2-9 mm boyutundaki potansiyel yumurta kesesi sayısını sayarak anlayabiliyoruz.

Yumurta rezervi bir kadının verilecek yumurtalık uyarımı ile çoklu yumurta üretme kapasitesini belirler. Rezervin azalması nispetinde tüp bebek gibi tedavilerde elde edilecek yumurta azalır ve sonuçta elde edilecek iyi kaliteli embriyo sayısı düşer, hatta ciddi rezerv azlığı durumunda tedavinin iptal riski de yükselir. Bu nedenle bebek isteği olan ve rezerv düşüklüğü olan hastalarda zaman kıymetlidir. Hızlı davranmak gerekir

Yumurtalık Rezervi Azaldığında Ne Gibi Etkiler Ortaya Çıkar?

Yumurtalık rezervi azaldığında ilk bulgulardan biri adet aralarının kısalmasıdır. Eskiden 27-28 günde bir adet olunurken adet araları kısalır 25-26 günde bir gibi daha sık aralarla adet olunmaya başlar. Rezerv daha da azaldığında ise bu sefer  adet araları uzamaya başlar ve bu aşamada gebelik açısından şans daha da azalır

Yumurtalık Rezervi Düşük Olan Kadınlar Hamile Kalabilir mi?

Yumurta rezerv düşüklüğü kadında yumurta sayısının azaldığının göstergesidir. Kalite açısından bir olumsuzluk yüklemez. Bu nedenle de rezerv düşüklüğü varlığında da kendiliğinden gebelik ihtimali olabilir. Ancak bu grup hastaların uzun süreli bekleme lüksü yoktur. Eğer bir süre denendi ve gebelik olmadı ise oyalanmadan tüp bebek tedavisi (IVF)  düşünmek uygun olur.

Yumurtalık Rezervi Her Yaşta Test Edilebilir mi?

Evet kadında yumurtalık rezervi her yaşta belirlenebilir. Bu amaçla ultrasonografi ile yumurtalık değerlendirmesi, antral follikül sayımı(AFC), Antimüllerien hormon (AMH) testi ile FSH ölçümü yapılabilir.

Yumurtalık Rezervini Ölçmek İçin Hangi Testler Yapılır?

Yumurtalık rezervini belirlemek için güvenilirliği en yüksek 2 test ultrasonografi ile antral follikül dediğimiz 2-9 mm büyüklüğündeki potansiyel yumurtaların sayılması, bir diğeri de kanda yapılan Antimüllerien hormon (AMH) testidir. Duyarlılığı daha düşük olan FSH ölçümünü artık bu amaçla hemen hiç kullanmıyoruz.

Antral Folikül Sayımı (AFC) Nedir ve Nasıl Değerlendirilir?

Antral folliküller (AF) yumurtalıkta yer alan 2-9 mm çapındaki yumurta keseleridir. Transvajinal yolla yaptığımız ultrasonografi ile yumurtalıkta yer alan AF’leri çok net görüp sayabiliriz ve toplam sayıya göre de hastamızın yumurtalık rezervi hakkında bilgi sahibi olabiliriz. İki yumurtalıktaki toplam AF sayısının 15’in üzerinde olması rezervin çok iyi olduğu anlamına gelir. 9-15 arası AF varlığında rezervi normal aralıkta olarak değerlendirebiliriz.

6-8 ve altı sayıda da rezervin azalmış olduğundan bahsedebiliriz. Daha önce de belirttiğim gibi yumurtalık rezervinin azalmış olması bir kadının üreme kapasitesi yani fertilite potansiyeli hakkında bilgi vermez. Rezervi azalmış bir kadın da ilave sorun yoksa kendiliğinden gebe kalabilir.

Anti-Müllerian Hormon (AMH) Testi Nedir ve Nasıl Yapılır?

AMH, TGF-Beta ailesine aittir ve yumurtalıklardaki potansiyel yumurta hücrelerinden salgılanır. Bu nedenle kandaki seviyesi yumurtalıktaki yumurta sayısı hakkında net olarak bilgi verir. Adet döngüsünün herhangi bir zamanında ölçülebilir. Adetler arasında ve aynı döngü içinde seviyesindeki değişim çok azdır.  Kadında yaş ilerledikçe AMH seviyesi düşer ve menapoza girildikten sonra ölçülemeyecek düzeylere iner.

Gebe kalamayan her hastada rezervi belirlemek için bu testin yapılması şart değildir. Yumurtalıkları net görülen hastalarda antral follikül sayımı net olarak yapılabileceği için yapılmayabilir. Ancak kilo fazlalığı ya da yumurtalıkta kist varlığı nedeniyle eğer yumurtalık dokusu net olarak değerlendirilemezse rezervi anlamak için yapılabilir.

Düzeyin;

  • 4 ng/ml’nin üstünde olması yumurtalık rezervinin çok iyi olduğu anlamına gelir
  • 2-4 ng/ml arasındaki seviye rezervin normal aralıkta olduğu anlamına gelir
  • 1-2 ng/ml; normalin altında bir rezervi gösterirken
  • >1 ng/ml değer yumurtalık rezervinin azalmış olduğunun göstergesidir.

FSH Testi Nedir ve Ne Zaman Yapılmalıdır?

FSH (Follikül stimüle edici hormon),  testi âdetin 2 ya da 3. gününde kanda yapılan bir hormon testidir. FSH hipofiz bezinden salgılanan bir hormondur. Kadınlarda yumurtalıkları uyararak yumurta gelişimini sağlar. Yumurta sayısı azalmaya başlayınca seviyesi giderek yükselir. Ölçümü yapılacaksa adet kanamasının 2. ya da 3. gününde yapılmalıdır. Ancak düzeyi aydan aya farklılık gösterebilir. Bu nedenle duyarlılığı düşüktür.

Yüksek FSH düşük yumurta rezervine işaret eder. Unutulmaması gereken ayrıntı, normal değerlerde bir sonuç almak kesinlikle yumurta miktarının iyi olduğu anlamına gelmez. Güvenilirliği çok daha düşüktür. Bu nedenle son yıllarda rezervi belirlemek maksadı ile bu testi artık yapmamaktayız.

AMH Testi İle FSH Testi Arasındaki Fark Nelerdir?

  • AHM testinin yumurtalık rezervini belirleyici gücü FSH testine kıyasla çok daha yüksektir
  • FSH değeri aydan aya ve aynı ay  içinde değişiklik gösterebilir ancak  AMH değeri stabildir. Tekrarlayan ölçümlerde değer benzerdir.
  • FSH’ın tersine AMH testi  âdetin herhangi bir gününde yapılabilir.
  • AMH testi doğum kontrol ilaçlarından etkilenmez. Ancak uzun süreli kullanımda düzey bir miktar düşebilir.

Yumurtalık Rezervi Testleri Ne Kadar Güvenilirdir?

Ultrasonografide Antral follicle (AF) sayımı ile kanda AMH düzey ölçümü yumurtalık rezervini belirlemek açısından en güvenilir 2 testtir.

Yumurtalık Rezervi Düşüklüğüne Karşı Hangi Tedavi Yöntemleri Uygulanabilir?

Yumurtalık rezervi düşük olan hastalarda vereceğimiz hiçbir tedavi yumurta sayısını arttırmamaktadır. Bu amaçla uygulanan PRP, eksozom tedavisinin, yumurtalık gençleştirme ya da doğurganlık arttırıcı olarak bahsedilen tedavilerin ve hormon destek tedavilerinin maalesef yumurta sayısını arttırıcı etkisi bulunmamaktadır. O nedenle hastalarıma yapılmasını önermiyorum.

Rezerv düşüklüğünde eğer kendiliğinden de denendi ve gebelik olmadı ise hızlıca bekar hastalarda yumurta dondurma, evli hastalarda da tüp bebek tedavisine başlanması uygun olur.

Yumurtalık Rezervini Artırmak İçin Doğal Yöntemler Var mı?

Maalesef ne doğal yolla, ne de herhangi bir tedavi ile yumurta sayısı arttırılamamaktadır. Biz yaptığımız tedavilerde ancak var olan yumurtaları kullanabilmekteyiz.

Testler Ne Zaman ve Nasıl Yapılır?

Kanda AMH; çok erken gelişim evresindeki folliküllerden salgılanır. Bu salgının yüksek olması rezervin yüksek olduğunu gösterir. AMH testi, adet zamanının herhangi bir gününde aç ya da tok olmasına bakılmadan yapılabilir. Bu testin güvenilir olması için çalışma şartları, dolayısı ile yapıldığı laboratuvar oldukça önemlidir. Ultrasonografide antral folikül sayısı ile değerlendirme de adet döngüsünde herhangi bir günde yapılabilir.

Zayıf Yumurtalık Yanıtı Önceden Nasıl Öngörülür?

Endometriozis, önceden geçirilmiş yumurtalık cerrahisi ya da ailesinde erken menapoz hikayesi olan kadınlarda öncelikli olarak yumurta rezervinin  AMH ya da ultrasonografi de antral folikül sayısı ile değerlendirmesi gerekir. Rezerv düşüklüğü saptanan kadınlarda tüp bebek tedavisine geçiş daha hızlı olmalıdır. Tüp bebek uygulamalarında azalmış olan over rezervi varlığı tespit edildiğinde,  azalmanın miktarına göre başarı oranı da düşer.

İletişim Bilgileri

Yazar: Prof. Dr. Mehtap Polat
Telefon: +90 530 011 41 33
E-Posta: info@mehtappolat.com