Tüp bebek tedavisi sonucunda elde edilen embriyoların yumurta toplama yapıldığı ay yerine başka bir ayda transfer edilmesine rahim dinlendirme denilmektedir. Her çift için uygun bir yöntem değildir. Çifte özel tedavi planı oluşturulurken, bazı tıbbı gereklilik hallerinde uygulanmaktadır. Bu yazımızda rahim dinlendirme yönteminin ayrıntılarından bahsedilmektedir.
Rahim Dinlendirme Nedir?
Halk arasında rahim dinlendirme olarak bilinen durum tüp bebek tedavisinde elde edilen embriyoların taze transfer yapılmaması, dondurulup başka ay transfer edilmesi olarak tanımlanabilir. Buna tedavide segmentasyon da diyebiliriz. Yani tedavinin 2 farklı siklusta tamamlanması durumudur.
Rahim Dinlendirme Neden Uygulanır?
Rahim dinlendirme taze transfer yapılmasının uygun olmadığı durumlarda yapılabilir. Her çift için yapılması gerekli değildir. Yumurtalık rezervi fazlalığı ya da rahim içi ile ilgili bazı özel gebeliğe engel yaratabilecek sorun saptanması durumunda (kanama, polip, miyoma uteri basısı vb), taze transfer yapılması tıbben uygun değilse planlanabilir.
Hangi Durumlarda Rahim Dinlendirme Önerilir (Aşırı Uyarım, Tekrarlayan Başarısızlık, Endometrium Uygunsuzluğu vb.)?
Rahim dinlendirme yönteminin uygulanabileceği durumlar;
- Polikistik over sendromu (PCOS) varlığında, ya da yumurtalık rezervi fazla olup, yumurta toplama işlemi sonrasında 15’ten fazla yumurta elde edilen hastalarda aşırı uyarım sendromu (OHSS) gelişme riskinden kaçınmak için,
- Genetik tanı/tarama-PGT yaptığımız olgular,
- Yumurtalık rezervi çok düşük olup embriyo biriktirme planlanan hastalar,
- Tüp bebek tedavisinde yumurtalık uyarımı yapılırken beklenmeyen bir zamanda vajinal kanama olması, endometrial polip, hidrosalpenks ya da miyom basısı fark edilmesi durumunda,
- Çatlatıcı iğne gününde kanda progesteron düzeyi 1.5 ng/ml üstünde olan hastalar
Rahim Dinlendirme Sürecinde Transfer Ne Zaman Planlanır; Doğal Siklus mu, Yapay Siklus mu Tercih Edilir?
Rahim dinlendirme planlanan çiftlerde embriyo transferi yumurta toplama yapıldıktan 1-2 ay sonra planlanabilir. Eğer Genetik Tanı-Tarama (PGT) uygulaması yapılmış bir çift ise genetik analiz sonuçlarının çıkması beklenir.
Dondurulmuş embriyo transferi için hazırlık aşamasında anne adayının adet sikluslarının ritmine, sistemik bir hastalık olup olmamasına göre doğal siklus, hafif uyarımlı hazırlık ya da hormonal hazırlık protokollerinden uygun olan seçilir. Her zaman bahsettiğimiz gibi tüp bebek tedavisinin her basamağında bireyselleştirme ve kişiye özel tedavi planlaması yapılması başarı şansını daha fazla yükseltecektir. (1)
Rahim Dinlendirme, Gebelik ve Canlı Doğum Şansını Nasıl Etkileyebilir?
Rahim dinlendirme yapılması taze transfer yapılmasına göre belirgin olarak gebelik ve doğum ihtimalini arttırmaz. Bu nedenle yumurtalık rezervi uygun aralıkta olan, tüp bebek tedavisi sırasında transfere engel yaratacak tıbbi bir sorunu bulunmayan çiftlerde yumurta toplama yapıldığı ay transfer yapılması ile de etkin bir şekilde gebelik ve doğum elde edilebilir.
Havuz Tekniği Nedir; Embriyo Biriktirme ile Aynı Şey midir?
Evet. Havuzlama tekniği, bir diğer değişle embriyo biriktirme, özellikle yumurta rezerv azlığı olan çiftlerde uygulamayı önerdiğimiz bir tedavi şeklidir. Amaç, yumurta sayısı daha da azalmadan peşi sıra tüp bebek tedavileri ile olabildiğince fazla embriyoyu dondurarak biriktirmek ve ardından gebelik elde edilmesi için transfer aşamasına geçerek çiftin gebelik oranlarını arttırmaktır. Hatta bu çiftlerde bazen koşullar uygunsa aynı adet döngüsü içinde dahi 2. Uyarıma başlanabilir ve tekrar yumurta toplama yapılabilir . (2)
Embriyo Biriktirme Kimlere Avantaj Sağlar (Düşük Over Rezervi, İleri Yaş, PGT Planı, Zayıf Yanıt vb.)?
Embriyo biriktirme, doğurganlığın korunmasını ve ileride istenen zamanda bebek sahibi olunmasını sağlar. Özellikle yumurtalık rezervi düşük olanlarda, kanser tanısı olan, kemoterapi-radyoterapi gibi tedavi görme gereği olanlarda, çok yumurtası olup, taze transferin aşırı uyarım sendromu (OHSS) riski yaratacağı polikistik over varlığı bulunan hastalarda avantaj sağlar. Dondurulan embriyo yıllar sonra dahi güvenle çözülüp transfer edilebilir ve taze uygulamaya yakın oranlarda gebelik elde edilebilir.
Havuz Tekniğinde Süreç Nasıl İlerler? Kaç Siklus Toplama, Dondurma (Vitrifikasyon), Hedef Embriyo Sayısı ve Seçici Transfer?
Yumurtalık rezervi düşük olan hastalarda ilk başta embriyo biriktirme yani havuzlama için birkaç ay peşi sıra yumurtalık uyarımı yapılması ve elde edilen embriyoların dondurulması ardından transfer aşamasına geçilebilir. Bu süreçte yapılacak yumurta toplama sayısı elde edilecek yanıta, embriyo sayısı ve kalitesine göre belirlenmelidir. Genel olarak 3-4 tane embriyo dondurduktan sonra transfer aşamasına geçilebilir.
Nadas Tekniği Nedir; Rahmi Dinlendirmeden Farkı Var Mıdır, Hangi Uygulamaları (Endometrium Optimizasyonu, Gerekirse “İnjury”) İçerir?
Nadas yöntemi terimi rahim dinlendirme ile aynı işlem için kullanılmaktadır. Aslında burada amaç rahimin dinlendirilmesi değil, taze transfere uygun koşulların olmadığı çok yumurta varlığı, genetik taramalı tüp bebek (PGT), rahimde miyom ya da polip varlığı ve rezerv azlığı vb durumlarda transferin başka aya ertelenmesi, elde edilen embriyoların dondurulmasıdır.
Ardından dondurulmuş embriyo transferi için rahim içi seçilen uygun protokolle hazırlanır ve embriyo çözülerek transfer işlemi yapılır. Rahim içine mikro travma yani injury yapılmasının faydalı olduğunu düşünmediğim için hiçbir hastamda yapmamaktayım.
Ofis Histeroskopi ve Endometrium Optimizasyonu Transfer Öncesi Neden Önemlidir; Hangi Bulgular Düzeltilmelidir?
Ofis histeroskopi rahim iç boşluğunun ucunda kamera olan endoskopik bir cihazla değerlendirilmesi işlemidir. Rahim iç yapısı hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlar ve polip, miyom, rahim içi perde ya da yapışıklık gibi durumlar da aynı seansta ofis ya da operatif histeroskopi ile düzeltilebilir.
Her hastada zorunlu değildir. Günümüz koşullarında 3 boyutlu vajinal ultrasonografi ile çok net bir şekilde rahim iç yapısını değerlendirebildiğimiz için bir aykırılık saptanan olgularda yapılması daha uygun olacaktır. Çünkü 3 boyutlu ultrasonografi değerlendirmesi normal olan hastalarda ofis histeroskopi ile sorun bulunma ihtimali yoka yakın olmaktadır.
Dondurma-Çözme Embriyo Kalitesini Etkiler mi; Laboratuvar ve Vitrifikasyon Kalitesi Neden Kritiktir?
Günümüz koşullarında embriyoları blastokist aşamasında (5. ya da 6. gün) ve vitrifikasyon yöntemi ile dondurmaktayız. Bu şekilde dondurduğumuz embriyoların çözülmesi sonrasında bizim yaptığımız uygulamalarda sağ kalım oranları %100’e yakın olmaktadır. Ancak elbette söz konusu işlemlerin başarılı bir şekilde uygulanabilmesinde laboratuvarda çalışan embriyoloğun yetkinliği, kullanılan malzeme kalitesi ve laboratuvar koşulları çok çok önemlidir.
Bu Yaklaşımlar Birlikte Nasıl Planlanır: Önce Embriyo Biriktirme, Sonra Rahim Dinlendirme ve Uygun Siklusta Transfer Modeli Nasıl İşler?
Öncelikle yumurtalık uyarımı yapılarak yumurtalar büyütülür, yumurta toplama işlemi ve mikroenjeksiyon yapılarak döllenmiş olan yumurtaların oluşturduğu embriyolar takip edilir ve uygun kalitede olanlar dondurulur. Ardından eğer rezerv azlığı nedeniyle bu tedavi yapılıyorsa birkaç siklus daha aynı işlem tekrarlanabilir. Transfer için uygun koşullar oluştuktan sonra, istenen ay rahim içi adetten itibaren hazırlanır ve uygun günde embriyo çözülerek transferi planlanır.
Toplam Süre Ne Kadardır? Randevu, İlaç Kullanımı ve Takip Planı Nasıl Yapılır?
İlk olarak tedaviye başlanacağı ayki adetten önce genel bir değerlendirme yapılıp, gerekli testler yapılıp tedavi planı oluşturulur. Ardından adetle tedaviye başlanır. Yaklaşık 8-10 günlük yumurtalık uyarımı safhasında günlük kullanılan ilaçlarla yumurtalar büyütülür ve toplamda 2.5 haftada embriyolar elde edilerek planlanan tedavi tipine göre dondurma işlemi yapılır. Bu sırada ortalama 3 kez ultrason kontrolü bir gün de yumurta toplama işlemi için gelinmesi yeterli olacaktır.
Olası Riskler, Sınırlılıklar ve Hasta Seçiminde Dikkat Edilen Kriterler Nelerdir?
Tedavi tecrübeli bir hekim tarafından yapılırsa komplikasyon riskleri yoka yakındır. Her zaman vurguladığım gibi tedavi seçimi ve planlamasının çifte özel yapılması, bireyselleştirilmesi hem yan etki ve komplikasyon riskini azaltacak hem de sürecin çok verimli olmasını sağlayacaktır.
Maliyet ve Lojistik Açıdan Tek Denemede Transfer ile “Biriktir ve Bekle” Stratejisi Nasıl Karşılaştırılır?
Elbette tekrarlayan yumurta toplama işlemi yapılması planlanacaksa her bir yapılacak işlem için ilave bir maliyet gündeme gelecektir. Bu nedenle tedavi planlamasının tek bir şablon şeklinde herkese aynı değil, kişiye özel planlanması daha uygun olacaktır
Hangi Noktada Strateji Değiştirilir (Yetersiz Embriyo, Uygunsuz Endometrium, Yinelenen Negatif Sonuç)?
Taze transfer yapılması planı ile tedaviye başladığımız hastamızda eğer tedavi sırasında beklenmeyen zamanda kanama olur, rahim içinde polip ya da miyom basısı saptanırsa, beklenenden çok daha fazla yumurta gelişimi olursa ve ya son gün bakılan kan progesteron düzeyi 1.5 ng/ml üzerinde ise plan değiştirilerek ilk etapta embriyo dondurulup, transfer sorunlar giderildikten sonra transfer işlemi başka aya ertelenebilir.
Ya da iyi kaliteli embriyo transferlerine rağmen tekrarlayan tüp bebek başarısızlığı olan ya da sebebi açıklanamayan tekrarlayan gebelik kayıpları olanlarda klasik tüp bebek ve taze transferli uygulama yerine genetik taramalı tüp bebek (PGT) yapılması planlanabilir.
PGT ile Kombinasyon Ne Kazandırır; Normal Embriyo Bulma Olasılığı Nasıl Etkilenir?
Preimplantasyon genetik tarama (PGT) uygulaması, tüp bebek yolu ile elde edilen embriyolardan alınan hücre örneklerinde kromozom taraması ya da bilinen bir genetik hastalık varsa bunun taranmasına olanak sağlar ve sağlıklı embriyo tespiti yapılabilir. Böylece özellikle ileri kadın yaşı varlığında artmış Down sendromu ve diğer anomaliler gebelikten önce fark edilebilir, ailede mevcut genetik hastalık taranarak hasta bebek sahibi olma riski ortadan kaldırılır ve sağlıklı bebek doğumu sağlanmış olur.
Yaşam Tarzı (Beslenme, Uyku, Stres Yönetimi) ve Takviyeler Bu Süreçte Ne Ölçüde Fark Yaratır?
Bebek sahibi olmayı planlayan çiftlerde özellikle akdeniz mutfağı ağırlıklı, vitamin ve proteinden zengin beslenme, paketli, işlenmiş, katkı maddeli besinlerden uzak durmak, yoğun kafein alınmaması, mevsim normali sebze ve meyvelerin tercih edilmesi gebelik oranlarına olumlu katkıda bulunmaktadır. Yine bu sırada sigara ve alkol kullanılmaması da önemlidir.
Kaç Embriyo ile Transfer Mantıklı?
Ülkemizde geçerli olan Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik uyarınca 35 yaş altı kadın yaşı varlığında, ilk 2 uygulamada tek embriyo transfer etmemiz zorunludur. Bunun dışındaki durumlarda 2 embriyo transferi yapılabilir.
Transfer Sonrası Ne Zaman Test Yapılır?
Tedavimiz sonrasında 5. gün embriyo transferinden 9 gün, 3. Gün embriyo transferinden 11 gün sonra kanda gebelik testi ile gebelik olup olmadığını anlayabiliyoruz.
İletişim Bilgileri
Yazar: Prof. Dr. Mehtap Polat Telefon: +90 530 011 41 33 E-Posta: info@mehtappolat.com
Referanslar
- Mumusoglu S, Polat M, Ozbek IY, Bozdag G, Papanikolaou EG, Esteves SC, Humaidan P, Yarali H. Preparation of the Endometrium for Frozen Embryo Transfer: A Systematic Review. Front Endocrinol (Lausanne). 2021 Jul 9:12:688237. doi: 10.3389/fendo.2021.688237.
- Polat M, Mumusoglu S, Yarali Ozbek I, Bozdag G, Yarali H. Double or dual stimulation in poor ovarian responders: where do we stand? Ther Adv Reprod Health. 2021 Jun 30:15:26334941211024172
